කුරුණෑගල පුරවරයේ පිහිටලා තිබෙන ඇතෙකුගේ හැඩය ගත් ඇතුගල එහෙමත් නැත්නම් ඇතාගල බොහොම ප්‍රසිද්ධියට පත්වෙලා තිබෙන ස්ථානයක්. ඒ වගේම මේ සුප්‍රසිද්ධ ඇතාගල ඇතුළු කුරුණෑගලට අයත් බොහෝ දැවැන්ත පර්වත, කඳු, හෙල් ආශ්‍රය කරගෙන ජනප්‍රවාද රැසක් වගේම තවමත් සැඟවී තිබෙන ඉතිහාසයක් තිබෙනවා. එයින් බිඳක් සොයා අප ගිය ගමනක මතක සටහන් 'අද' මෙසේ පාඨක ඔබ වෙත ගෙන එන්න සූදානම්.
ඇතුගල හෙවත් ඇතාගල සම්බන්ධයෙන් අපිට අසන්නට ලැබෙන එක් ජනප්‍රවාදයක් ඒ අසලම පිහිටලා තිබෙන ඉබ්බාගල, එළුගල, කුරුමිණියාගල, ආඳාගල ආදී සත්ත්ව හැඩය නිසා නම්පට බැඳුණු පර්වත සහ කුවේණිය සමග බැඳී තිබෙනවා. විජය රජු විසින් නෙරපා හරින කුවේණිය ඉතාමත් දුකින් සහ විශාල කෝපයකින් යම් ශාපයක් සිදුකළ බවත්, ඒ ශාපය සිදුකළ ස්ථානයේ රැඳී සිටි ඇතෙක්, කුරුමිණියෙක්, ඉබ්බෙක්, එළුවෙක් සහ ආඳෙක් ශාපයේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට මේ ආකාරයෙන් ගල් පර්වත හැඩයට පරිවර්තනය වූ බවත් මේ ජනප්‍රවාදයේ සඳහන් වෙනවා. මේ සෑම ගලකම අදටත් සැඟවී තිබෙන ඓතිහාසික කාරණා බොහෝමයක් තිබෙන බව කුරුණෑගල ජනතාව විශ්වාස කරනවා.
ඇතාගල ඇතුළු මේ පර්වත පෙළ ස්වාභාවික ආරක්ෂක වළල්ලක් ලෙස පිහිටා ඇති නිසාත්, ඒ ඔස්සේ කුරුණෑගල ප්‍රදේශයේ ඇති ආරක්ෂිත බව හා බිමේ තිබෙන සාරවත් බව නිසාත් කුරුණෑගල රාජධානියක් ලෙස භාවිත වුණු බව ඉතිහාසය සඳහන් කරනවා. කුරුණෑගල රාජධානියට අයත් වුණු රජවාසලේ සහ දළදා මාලිගයේ නටබුන් ඇතුගලට පාමුලින් පිහිටා ඇති බව කියවුණත් ජනාකීර්ණ වීමත් එක්ක අද ඒ නටබුන් දැකගන්න ලැබෙන්නේ නැහැ.
රාජධානියක් විදිහට කුරුණෑගල හෙවත් ඇතුගල්පුර ඉස්මතු වීම සිදුවෙන්නේ 14 වැනි සියවසේදී පමණ. කුරුණෑගල බලයට පත්වූ පාලකයනුත් දඹදෙණි රජ පෙළපතට අයත් පිරිස් බවට සැලකෙනවා. තවදුරටත් ජනප්‍රවාද සහ කුරුණෑගලට සම්බන්ධ ඉතිහාසය හාරා ඇවිස්සීමේදී මතුවන කාරණයක් තමයි ඇතුගලේ පිහිටා තිබුණා යැයි සැලකෙන දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් කරවූවා යැයි සැලකෙන ඇතුගල විහාරය පිළිබඳ කතාව. නමුත් අවාසනාවකට 2003 වර්ෂයේ හස්ථි ශෛලපුර බුදුරුව සංවර්ධන සමිතිය විසින් ඉදිකරන්නට යෙදුණු අඩි 66ක් උස සමාධි බුදුපිළිම වහන්සේ හැරෙන්නට ඒ පැරණි විහාරයේ නටබුන් කිසිවක් ඇතුගල මත දකින්නට ලැබෙන්නේ නැහැ. ඇතුගල පිහිටලා තිබෙන පොකුණ වනවාසී භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ ප්‍රයෝජනය වෙනුවෙන් ඉදිවූවක් යැයි සැලකෙනවා.
ඇතුගල සම්බන්ධ තවත් ඉතිහාස කතාවක් විදියට වත්හිමි කුමාරයා සම්බන්ධ ජනප්‍රවාදය පෙන්වා දෙන්න පුළුවන්. ඔබ ආචාර්ය සෝමරත්න දිසානායක මහතාගේ 'සිරිපැරකුම්' චිත්‍රපටය නැරඹුවා නම් වත්හිමි කුමාරයා පිළිබඳව යම් ප්‍රමාණයකින් දන්නවා ඇති. වත්හිමි කුමාරයා පිළිබඳව ලිඛිත ඉතිහාසයේ වැඩිමනක් තොරතුරු සඳහන් නොවුණත්, මෙය කුරුණෑගල ජනතාව අතර තිබෙන සුවිශේෂී සහ ප්‍රකට ජනප්‍රවාදයක් වෙනවා.
තුන්වන විජයබාහු රජුට මුස්ලිම් ජාතික බිසවක් සිටි බවත්, ඇයට දාව උපන් කුමාරයා මේ වත්හිමි කුමරු බවත් මතයක් තිබෙනවා. තුන්වන විජයබාහු රජුගේ ඇවෑමෙන් රාජ්‍යත්වයට පත්වුණු වත්හිමි කුමාරයාට සිංහල අමාත්‍යවරුන්, සේනාධිපතිවරුන්ගෙන් එතරම් හොඳ ප්‍රතිචාරයක් ලැබුණේ නැහැ. ඒ සඳහා ඔහුගේ අසාධාරණ ප්‍රතිපත්ති සහ බෞද්ධ විරෝධී ක්‍රියාපිළිවෙත හේතු වූ බවත් කියවෙනවා. මේ කාලය තුළ කුරුණෑගල වැවේ එක්වරම රන් සෙම්බුවක් මතුවෙන බව කතාවක් පැතිරිලා යනවා. රන් සෙම්බුව ගැනීමේ තණ්හාවෙන් පසුවුණු වත්හිමි කුමාරයා ඒ පිළිබඳව තමන්ගේ අමාත්‍ය මණ්ඩලයෙන් උපදෙස් පතනවා. එතැනදී කියවෙන තවත් කතාවක දැක්වෙන්නේ මේ රන් සෙම්බුව පිළිබඳ ආරංචිය කුමාරයා ඉවත් කිරීමේ වැඩපිළිවෙළේම කොටසක් බවයි.
ඒ කොහොම වුණත් වත්හිමි කුමාරයාගේ දිවි තොර කිරීමේ කුමන්ත්‍රණය ක්‍රියාත්මක වෙන්නේත් මේ රන් සෙම්බුව මතුවීමේ සිදුවීමත් එක්කයි. ඒ අනුව රන් සෙම්බුව ලබාගැනීමට උත්සාහ කළ සියලු දෙනාම දියේ ගිලීමෙන් මියගිහින් ඇති බවට වත්හිමි කුමාරයාට දැනුම් දෙන අමාත්‍යවරු රන් සෙම්බුව ලබාගන්න නම් ඇතුගල පර්වතය මුදුනේ පිරිත් සජ්ඣායනාවක් කරවලා වැවට සම්බන්ධ කරන පිරිත් හුය ඔස්සේ සෙම්බුව ගෙන්වා ගැනීමට පුළුවන් කියලා වත්හිමි කුමාරයාව දැනුවත් කරනවා. සෙම්බුව ලබාගැනීමේ තණ්හාවෙන් සිටි වත්හිමි කුමාරයා ඒ සඳහා අවශ්‍ය කටයුතු සිදුකරනවා. අදටත් මේ රන් සෙම්බුව කුරුණෑගල වැවේ මතුවෙන බවට ජනතාව අතර විශ්වාසයක් තිබෙනවා.
මෙතැනදී අමාත්‍යවරු කුමාරයා පිරිත් ශ්‍රවණය කරන මණ්ඩපය ප්‍රපාතයකට ආසාන්නයෙන් ඉදිකරලා ඉතාමත් සූක්ෂම ආකාරයෙන් රැහැන්පටවල් මගින් එය සම්බන්ධ කිරීම සිදුකරනවා. පිරිත් දෙසුමට සහභාගි වුණා යැයි සැලකෙන්නෙත් අමාත්‍යවරුන් විසින් එවපු ශ්‍රමණ වේෂධාරීන් පිරිසක්. වත්හිමි කුමාරයා පිරිත් ශ්‍රවණය කරන අතරේදී රැහැන් පටවල් කපලා කුමාරයා සිටි මණ්ඩපය හෙළ පහළට වැටෙන්න සලස්වලා ඔහුව ජීවිතක්ෂයට පත්කරන්න මේ පිරිස සමත් වෙනවා.
වත්හිමි කුමාරයාගේ සිරුර වැටුණේ සූරතිස්ස රජ සමයේ කළා යැයි සැලකෙන ඇත්කඳ විහාරයට ආසන්න ස්ථානයකට බව සමහර පිරිස් විශ්වාස කරනවා. ඒ වගේම මරණින් පස්සේ වත්හිමි කුමාරයා යක්ෂයෙක් වෙලා ඉතාමත් දරුණු ආකාරයෙන් කටයුතු කළ බවත්, අවසානයේදී කතරගම දෙවියන් විසින් වත්හිමි යක්ෂයා දමනය කර දෙවියෙකු ලෙස යහපත් දිවිපෙවෙතක් ගත කරන්න වරම් ලබාදුන් බවත් ජනප්‍රවාදවල සඳහන් වෙනවා. ඒ අනුව අදටත් ගලේබණ්ඩාර දෙවියන් විදියට මේ ප්‍රදේශයේ වන්දනාවට ලක්වෙන්නේ මේ වත්හිමි කුමාරයා. කොහොම වුණත් අද වෙනකොට මේ අපූරු සමාධි පිළිමය සහිත ඇතුගල කුරුණෑගල අනන්‍යතාව බවට පත්වෙලා තිබෙනවා. ඇතුගල මුදුනේ සිට හාත්පසේ ඇති පරිසරය ඉතාමත් සුන්දර ආකාරයට දැකගන්න හැකියාව තිබෙනවා.
ඇතුගලත්, කුරුමිණියාගලත් යා කරමින් ඒ පර්වත දෙක මධ්‍යයේ පිහිටලා තිබෙන කඳුගැටය ඉබ්බාගල ලෙස හඳුන්වනවා. මේ ඉබ්බාගල පිහිටි ඉබ්බාගල විහාරය ඓතිහාසික වටිනාකමකින් යුක්ත විහාරයක්. ජනප්‍රවාදගත තොරතුරු අනුව මෙම විහාරය ඉදිකර තිබෙන්නේ කුරුණෑගල රාජධානි සමයේ රජ කළ දෙවන බුවනෙකබාහු රජතුමා විසිනුයි. බුවනෙකබාහු රජුගේ මවට ශ්‍රීපාදස්ථානය වන්දනා කිරීමට දැඩි ආශාවක් තිබුණා. නමුත් ඇය වයස්ගත නිසා එතරම් දුෂ්කර ගමනක යෙදීම ඉතාමත් අපහසු කරුණක් වුණා. ඒ නිසා බුවනෙකබාහු රජතුමා ඉබ්බාගල මත ශ්‍රීපාදයේ අනුරුවක් කරවලා තමන්ගේ මෑණියන්ට වන්දනා කරන්න අවස්ථාව ලබාදුන් බව කියවෙනවා. පසුකාලීනව රජතුමා විහාරගෙයක් සහ දාගැබක් මේ භූමියේ ඉදිකරලා විහාරයේ නඩත්තුව සඳහා ගම්වර කිහිපයක්ද පූජා කළ බව අහන්න ලැබෙනවා. ඒ සිරිපතුලේ අනුරුව සහ විහාර ගෙය අදටත් ඉබ්බන්ගල විහාරයේ දැකගන්න හැකියාව තිබෙනවා. මේ සියල්ලත් එක්ක ඉතාමත් සුන්දර පරිසරයක් ඇතුගල ආශ්‍රිත අවට ප්‍රදේශවල දැකගන්න හැකියාව තිබෙනවා. කුරුණෑගල ජනතාව පෙන්වාදෙන ආකාරයට මේ සුන්දර පරිසරය විසින් තවමත් වසන් කරගෙන සිටින ඉතිහාසයක් සත්ත්ව නම් සමග පටබැඳුණු නම් සහිත පර්වත අතර තිබෙනවා. ඒවා මතුකරගෙන ලෝකයට නිරාවරණය කරනවාද, එහෙමත් නැත්නම් ඒවා මේ ආකාරයෙන්ම වසන් වී සිටීමට ඒ ඉතිහාසයට ඉඩදෙනවාද කියන කාරණය අදාළ බලධාරීන් තීරණය කළ යුතුයි. ඒ වගේම ඇතුගල ටියුෂන් යන බාලවයස්කාර පෙම්වතුන්ට රජදහනක් වන බව මේ සංචාරයේදී දකින්නට සහ අසන්නට ලැබුණා. හිස් මත්පැන් බෝතල්, පොලිතින් විතරක් නෙවෙයි භාවිත කළ උපත් පාලන කොපු පවා සමහර ස්ථානවලදී දැකගන්න පුළුවන්. ඒ නිසා නිසි බලධාරීන් මේ පිළිබඳව තමන්ගේ අවධානය යොමු කරලා ජාතික උරුමයක් වන මේ භූමිය අපචාරී භූමියක් බවට පත්වීමෙන් වළක්වා ගැනීමට කටයුතු කළයුතු බව සිහිපත් කරනවා.
